ترشیر شهری مهم بر سرِ راهی بوده که شهرهای جنوب غرب و جنوب ایران را به خراسان ارتباط می‌داده است. با توجه به موقعیت ترشیز و روایت‌هایی از وجود آتشکده‌ای عظیم و داستان حماسی و ملی «سرو کشمر» در گستره آن ولایت، قابلیت این را داشته که بسیاری از جغرافیانویسان و مورخان به جایگاه والای آن شهر اشارتی داشته باشند از جمله «ابن خردادبه» در اواخر قرن سوم ه.ق از آن به عنوان منزلی بر سر راه شیراز به نیشابور نام برده و «ابن حوقل» در اواسط قرن چهارم ه.ق آن شهر را شهری زیبا، پربرکت و پرجمعیت در شمار شهرهای بزرگ آن روزگار و هم‌ردیف با شهرهای زرنج، قاین، طبسین، دامغان، اصفهان و ری دانسته است. «مقدسی» در قرن چهارم ه.ق نیز ترشیز را منزلی مهم بر سر راه نایین و یزد به خراسان نام برده است.
حمدالله مستوفی هم در اواسط قرن هشتم ه.ق ترشیز را شهری با حصاری به غایت حصین معرفی کرده و «حافظ ابرو» در اوائل قرن نهم ه.ق آن را ناحیه‌ای بزرگ با قلعه‌ای مستحکم دیده است و...
از چنان شهر باعظمتی اکنون بقایای برج و بارو و تپه ماهورهای حاصل از آوار ارگ و فضاهای متعدد و متنوع شهری باقی مانده که سخت آسیب پذیرند.
تنها اثر معماری برجای مانده از دوران شکوه و عظمت ترشیز در دوره سلجوقیان، بخشی از یک منار است که مانند منارهای خسروگرد سبزوار و منار مجاور مسجد تاریخانۀ دامغان و منار کنار مسجد جامع سمنان، هم یک نماد مذهبی بوده، هم یک عنصر اطلاع‌رسانی و رسانه محسوب می‌شده و هم یک عنصر و نماد تزئینی و فرهنگی در حاشیۀ شهر پرآوازۀ ترشیز بوده است.
«منارۀ ترشیز» که اکنون به «برج فیروزآباد» شهرت دارد بنای آجری زیبای استوانه‌ای شکل به بلندای حدود ۲۴متر بوده که اکنون ۱۸متر از آن باقی مانده است، از سمت شرقی مناره یک درگاهی به درون باز شده و به پلکان مارپیچ درون آن منتهی می‌شود که تا راس مناره راه داشته و به جان‌پناه فراز مناره می‌رسیده است. روزنه‌های مستطیل شکلی بر بدنۀ مناره تعبیه شده تا به راه پله نور برساند.
قاعدۀ آن بر روی سکوی آجری دایره به ارتفاع کمتر از یک متر استقرار یافته و معمار چیره‌دست کوشیده است تا جایی که امکان داشته، با آرایه‌های متنوع آجری آن را زیبا و چشم‌نواز جلوه دهد. بدنه مناره از ابتدا تا ارتفاع شش متری با آجرهای جفتی و به شیوۀ «حصیری» نماسازی شده و بالاتر از آن یک رشته کتیبه کوفی زیبا در میان قابی تزئینی بدنۀ منار را دور زده است. تا هشت متر بعد از کتیبه آجرهای خفته راسته بدنه را به صورت زیگزاگ آراسته و سپس زیگزاگ‌ها به لوزی‌های مکرر منتهی شده‌اند.
بر بدنه غربی مناره در این بخش یک کتیبه کوفی عمودی نقش بسته است. بالاترین بخش تزیینی بدنه مناره تزئیناتِ در هم تنیدۀ کتیبه‌مانند است که بسیار زیبا اجرا شده و احتمالا بخش زیادی از بدنۀ منار را زینت می‌داده که متاسفانه از بین رفته است.
شیوه معماری رازی در عصر سلجوقیان به معمار اجازه داده تا در این مناره نیز با استفاده از آجرهای کوچک و بزرگ نقش‌های متنوع بیافریند.
در سال‌های اخیر به همت اداره کل میراث فرهنگی خراسان مرمت‌هایی در بنا صورت گرفته و از فرسایش بیشتر پیشگیری شده است.
منار فیروزآباد در پانزدهم دی ماه ۱۳۱۰ به شماره ۹۱۰ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
انتهای پیام/
